Φανερό και Κρυφό Σχολειό

Ο Τρικαλινής καταγωγής συγγραφέας και δημοσιογράφος Γιώργος Σκαμπαρδώνης δημοσίευσε στη στηλη του "Αστειατόριον" της "Μακεδονίας" ένα κείμενο για τον μύθο του κρυφού σχολειού. Χρησιμοποίησε στοιχεία από εργασία του προέδρου του ΦΙΛΟΣ, Θ. Νημά, από την οποία φαίνεται ξεκάθαρα η ύπαρξη φανερών σχολείων στη Θεσσαλία επί αιώνες.

Ακολουθεί το κείμενο

"Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες ξαναρχίζει το τροπάρι για το αν υπήρχε το Κρυφό Σχολειό - μα και να μην υπήρχε, έπρεπε να το επινοήσουμε. Γιατί; Ρωτήστε τον Τίτο Λίβιο. Αλλά είναι αυτονόητο πως κάθε υπόδουλο γένος το πρώτο που κάνει είναι να ιδρύσει σχολειά, κρυφά ή φανερά. Αυτό συνέβη κι εδώ. Κι αφού μόνο οι παπάδες είχαν, τότε, κάποια μόρφωση και η εκκλησία κάποια δύναμη, είναι φυσικό ότι αυτός ο πόλος πάσκισε για τη διάσωση και τη μόρφωση του γένους. Να αναφέρουμε μόνο τι συνέβη στην περιοχή της Θεσσαλίας, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, με βάση σχετική μελέτη του Θεόδωρου Νημά: στα Τρίκαλα λειτουργούσε σχολείο μέσης εκπαίδευσης, στο οποίο δίδασκαν δάσκαλοι-ιερείς, ήδη από το 1543, ενώ στα Άγραφα από τον 17ο και 18ο αιώνα. Εξέχοντες γραμματικοί και θεολόγοι διδάσκουν σ’ όλη αυτή την περιοχή, όπως ο ιερομόναχος και διδάσκαλος Παχώμιος Ρουσάνος (1508-1553), που επισκέφθηκε τη Μονή Δουσίκου για να δανειστεί βιβλία και δίδασκε δωρεάν σε όσα μέρη περνούσε. Η Μονή Δουσίκου διέθετε αξιόλογη βιβλιοθήκη κι απ’ αυτή δανείζονταν επίσης οι ονομαστοί δάσκαλοι των Αγράφων Ευγένιος Γιαννούλης και Αναστάσιος ο Γόρδιος. Ήδη από το 1541 αναφέρεται ως δάσκαλος στα Μετέωρα κάποιος Παπα-Παρθένιος. Μαρτυρείται ότι στη διάρκεια του 16ου αιώνα λειτουργούσε στα Μετέωρα σχολείο με τον φιλόδοξο τίτλο “Σωκράτους Ακαδημία εν Μετεώρω” - ενώ τα μοναστήρια των Μετεώρων είναι γνωστό ότι είχαν εξελιχθεί αυτή την περίοδο σε μεγάλο κέντρο αντιγραφής χειρογράφων κωδίκων. Στη σχολή Μετεώρων φοίτησαν ο διάσημος ιατροφιλόσφος Διονύσιος Πύρρος ο Θετταλός και ο αδερφός του Ιωακείμ. Ο ιερομόναχος Αμφιλόχιος Βαρλαμίτης, που δίδαξε στη Σχολή Τρίκκης, ανέλαβε πρωτοβουλία ίδρυσης σχολείου το 1752 και στέλνει σχετικό γράμμα στον ηγούμενο της μονής Βαρλαάμ. Στα 1884 οι Μονές Μετώρων και Βαρλαάμ καταβάλλουν το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 500 γροσίων η καθεμιά για τη λειτουργία της Σχολής Τρίκκης - ενώ 300 γρόσια προσφέρει η Μονή Αγίου Στεφάνου και 50 γρόσια η Μονή Αγίας Τριάδος. Λίγους μήνες αργότερα οι τρεις μονές των Μετεώρων αναλαμβάνουν την υποχρέωση να συνεισφέρουν 500 γρόσια η καθεμιά ετησίως στα σχολεία των Τρικάλων. Τα ντοκουμέντα και η βιβλιογραφία που παραθέτει για όλα τα παραπάνω ο Νημάς είναι πολλά - η σχετική μελέτη του δημοσιεύτηκε, για όποιον ενδιαφέρεται, στο περιοδικό “Τρικαλινά”, τόμος 14ος (1994), που περιέχει τα πρακτικά του 3ου Συμποσίου Τρικαλινών Σπουδών. Αλλά υπάρχουν και πολλά άλλα ντοκουμέντα, από διάφορες περιοχές της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας - πού το παράξενο; Δεν ήταν αυτονόητο η εκκλησία να έχει αναλάβει τη σχετική πρωτοβουλία και ευθύνη, αφού δεν υπήρχε άλλος διοικητικός οργανισμός, κι αφού αυτή, διά του Ευαγγελίου, κρατούσε και διέσωζε την ελληνική γλώσσα; Κι εγώ σας λέω πως το έκανε για λόγους αυτοσυντήρησης, εφόσον αν δεν υπήρχαν χριστιανοί και Έλληνες, έπαυε να υπάρχει και η ίδια η εκκλησία - αν και είναι γνωστός και αποδεδειγμένος ο πατριωτισμός πολλών ιερέων που τον πλήρωσαν με τη ζωή τους, για να έρχονται τώρα διάφοροι Γραικύλοι και να εκσφενδονίζουν ανοησίες, υποδυόμενοι τους επαναστατατζήδες. Δεν έχει σημασία αν πιστεύει κανείς, ή αν του αρέσει ιδιαιτέρως η εκκλησία. Δεν είναι θέμα ιδεολογίας - οπότε δεν μπορούμε να αμφισβητούμε δι’ ανάποδου θαύματος τα αυτονόητα και τα αποδεδειγμένα από χίλιες πηγές για να βαυκαλίσουμε τις εμμονές μας".